Animal Rights eist verbod op gebruik van varkens bij zwijntje tikken

Animal Rights heeft bij de Nederlandse voedsel- en warenautoriteit NVWA een verzoek tot (preventief) handhavend optreden ingediend tegen het achterlijke, middeleeuwse ‘kwelspel’ ‘zwijntje tikken’.

Een kwelspel is een spel waarbij men ter menselijk vermaak dieren leed aandoet, kwelt dus. Kwelspelen waren populaire volksvermaken met een ritueel tintje tot overheden deze in de meeste Europese landen verboden. Ze waren gebonden aan vaste data op de (religieuze) kalender - aanvang van de vasten, half-vasten, het begin van de lente en aan jaarmarkten en kermissen. Kwelspelen zijn dierenmishandeling. Voorbeelden ervan zijn katverbrandingen en -knuppelen, gans- en palingtrekken, hanen bekogelen, stierenvechten en hondengooien.

‘Zwientie tikken’ wordt vooral in het oosten van Nederland gespeeld. In een kuil wordt een berg modder gecreëerd. Een of meerdere deelnemers worden geblinddoekt en moeten kruipend door de modder de eveneens in de kuil losgelaten varkens aantikken. Wie het eerste het varken tikt mag zich winnaar noemen.

De ‘activiteit’ vindt onder andere plaats op het Dicky Woodstock Popfestival in Steenwijkerwold en het Luttenbergsfeest in Luttenberg, beide in Overijssel.

In 2020 en 2021 vonden er geen evenementen met ‘zwijntje tikken’ plaats vanwege COVID-19. In 2022 werd er bij Dicky Woodstock in plaats van een levend varken een mens verkleed als varken ingezet vanwege de angst voor verspreiding van Afrikaanse varkenspest. Volgens de Steenwijker Courant was het vermaak voor de bezoekers er niet minder om:
“Omdat er vlak over de grens in Duitsland Afrikaanse varkenspest was uitgebroken, had de organisatie besloten dit jaar geen echt varkentje de arena in te sturen. Het alternatief voor zwientietikk’n was vrientietikk’n en het publiek vond het net zo vermakelijk. Alleen in de finale kwam er een ‘varkentje’ (als zwijn verklede persoon) de baggerbak in. Het idee is simpel: wie als eerste geblinddoekt bij een ander z’n billen aanraakt, is winnaar.”

Ook in Langedijk zou (meerdere jaren) gebruik zijn gemaakt van een nepvarken.

Volgens Animal Rights is het gebruik van levende varkens niet meer van deze tijd en leidt het ‘spel’ tot overtredingen van de Wet dieren en het Besluit houders van dieren, doordat het inbreuk maakt op het welzijn van de varkens die voor de activiteit gebruikt worden. Animal Rights vraagt de NVWA om de overtredingen te voorkomen door het gebruik van varkens te verbieden en de situatie ter plekke te inspecteren.

Artikel 2.1, eerste lid, van de Wet dieren verbiedt onder andere om zonder redelijk doel het welzijn van het dier te benadelen. Artikel 1.3 van de Wet dieren schrijft onder andere voor dat bij het stellen van regels en nemen van besluiten ten volle rekening wordt gehouden met de gevolgen die deze regels of besluiten hebben voor de intrinsieke waarde van het dier, onverminderd andere gerechtvaardigde belangen. Daarbij wordt er in elk geval in voorzien dat de inbreuk op de integriteit of het welzijn van dieren, verder dan redelijkerwijs noodzakelijk, wordt voorkomen. Artikel 1.4 van de Wet dieren zegt dat een ieder die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat door zijn handelen of nalaten nadelige gevolgen voor dieren worden veroorzaakt, verplicht is dergelijk handelen achterwege te laten voor zover zulks in redelijkheid kan worden gevergd. Het tweede lid van Artikel 1.6 van het Besluit houders van dieren bepaald verder dat een dier voldoende ruimte wordt gelaten voor zijn fysiologische en ethologische behoeften.

Uit bovengenoemde wetsartikelen volgt het verbod om zonder redelijk doel het welzijn van een dier te benadelen en het gebod om handelen dat nadelig is voor dieren achterwege te laten voor zover dat redelijk is. Bij regels en besluiten die dieren aangaan dient ten volle rekening gehouden te worden met de gevolgen die deze regels of besluiten hebben voor de intrinsieke waarde van het dier, onverminderd andere gerechtvaardigde belangen. Zo dient een dier voldoende ruimte te hebben voor zijn fysiologische en ethologische behoeften en dient onnodige stress of onnodig lijden te worden voorkomen.

Bij de belangenafweging moet ten volle rekening gehouden worden met de intrinsieke waarde van het dier. In deze situatie betekent dat dat het welzijn van de varkens die gebruikt worden voor het zwijntje tikken afgewogen moet worden tegen, bijvoorbeeld, het belang van het behoud van cultureel immaterieel erfgoed.

Animal Rights acht deze belangenafweging eenvoudig. De activiteit kan immers ook plaatsvinden zonder het gebruik van een ‘echt’ varken, waardoor Animal Rights zich op het standpunt stelt dat er sprake is van een alternatief en het gebruik van een levend varken dus geen redelijk doel heeft.

Levende varkens die voor deze activiteit worden gebruikt, worden achtervolgd en hardhandig aangeraakt door geblinddoekte mensen – die veelal onder invloed zijn – en kunnen niet vluchten. Hierdoor zijn de varkens gedurende het evenement, en mogelijk ook daarvoor tijdens de ‘gewenningsfase’, onderhevig aan angst, stress, druk en lijden – en worden dus in hun welzijn aangetast – terwijl dat alles behalve nodig is en geen redelijk doel dient. Dit betreft handelen dat nadelig is voor de dieren en daarom achterwege dient te worden gelaten.

Eerder dit jaar oordeelde een rechter nog in een zaak over de ‘haan van Kallemooi’ dat de minister van LVVN beter moet motiveren waarom het belang van het behoud van cultureel immaterieel erfgoed zwaarder zou moeten wegen dan dierenwelzijn (ECLI:NL:CBB:2025:3).

Animal Rights is niet tegen tradities, maar de tijdsgeest en voortschrijdend inzicht vereisen dat tradities telkens opnieuw worden beoordeeld op recht- en wetmatigheid. Anno 2025 kan het gebruik van dieren voor activiteiten zoals ‘zwijntje tikken’ niet meer worden toegestaan wegens het verbod om dieren onnodige stress en lijden te berokkenen (1.3 en 1.4 Wd, 1.6 Bhd) en dierenwelzijn zonder redelijk doel aan te tasten (art. 2.1 Wd). Bovendien kan de traditie met een alternatief worden voortgezet, namelijk door levende varkens te vervangen door een ‘nepvarken’.